Verbluffende fascineriteiten van Veritasium over niet-herhalende patronen, kanonskogelstapeling, ontelbare oneindigheid en – ja hoor, het zal ook weer eens niet – de gulden snede.
Wat me eraan herinnerde dat ik jaren geleden eens een pot Penrose-koelkastmagneetjes in huis heb gehaald. Hopsa, uit de oude doos daarmee.
Potjandosie, da’s anders nog niet makkelijk om de boel zo te leggen dat gelijke kleuren elkaar niet raken.
Online zijn er ook fraaie omgevingen te vinden waar je je eigen Penrose-patronen kunt genereren, zoals hier:
Wang-tegels kende ik nog niet zo maar zijn ook duidelijk vandencoole. Hier een tipje van een sluier die zo te zien een bruid bedekt waar dit weekend te kort voor is om haar helemaal te eh, verkennen:
(Idem voor deszelfden afdeling over Turing Trains, overigens. Nee, ik heb ook geen idee.)
En, voor wie nog wel eens een (e-)boek aandurft: meer fascineer over nonperiodieke betegeling in Martin Gardner – Penrose Tiles to Trapdoor Ciphers (pdf). Kijk of u mijn koelkastpatroon van hierboven in het omslag terug kunt vinden:
Huh. Zojuist lees ik in een nieuwsartikel het woord pleidooi geschreven te zijn geworden als pleidoor. Op de site zelf is het inmiddels aangepast, maar in het zoekopdracht-resultaat staat hij nog:
Hah. Maf. Tja. Typfout, kan natuurlijk. Maar een goegeltje wijst uit dat hij daar nét iets te intrigerend vaak voor voorkomt. Voorbeelden hier, hier, hier, hier, daar, etc.
Dan rijst natuurlijk de vraag, hoe komt zoiets te berde? Ik zie zo gauw even de volgende mogelijke verklaringen:
Toch een typfout. Al zitten de r en de i daar wel wat ver voor uit elkaar op het toetsenbord.
Een OCR-fout. De i en de r kunnen in zowel druk als handschrift best op elkaar lijken, zeker voor een scanner. Gaat dan ook regelmatig scheef in digitale repositoria als dbnl en Delpher, maar dat verklaart uiteraard niet de gevallen van niet-gescande herkomst.
Oprecht denken dat je het zo schrijft, als gevolg van de eind-r uitspreken als een j en de oo in ooi als de oo in oor. Maar dan moet je wel binnen één woord een Goois en een Fries accent tegelijk hebben; misschien niet enorm waarschijnlijk.
Oprecht denken dat je het zo schrijft, onder invloed van bijvoorbeeld verwante ouderwetsige ambtstermen als rekwisitoor.
Tja, wie zal het zeggen. Misschien is er onder mijn lezers inderdaad iemand die nu een “Serieus? Ik dacht dat je dat zo schreef”-erlebnisje beleeft, en zo ja hoor ik dat graag. Uw oprechtheid zal niet worden behoond want wat op de korte schaal een fout heet heet op de lange schaal evolutie en dan vinden we het ineens allemaal machtig mooi want kijk die archaeopteryx eens veren hebben terwijl zijn matties de hele tijd zaten van juh wat heb jij nou voor domme dingen aan je armen. Dus.
Als het inderdaad een gevalletje evolutie is zou je het verschijnsel ook in vergelijkbare context verwachten, want zo doet taal. Alleen zijn er voor zover ik kan graven niet echt lekkere kandidaten voorhanden: ik vermoed dat soortgelijke uit het Frans ontleende woorden als allooi en emplooi in de hedendaagse volksmond te ongangbaar zijn om voor de oprechte varianten alloor en emploor in aanmerking te komen.
Oh, toch eentje. Maar gezien dat meet erna hebben we hier waarschijnlijk met een deadlinegestreste eindredactie van doen:
Toevoeg: Nog een beetje verder struinend krijgt men de indruk dat pleidoor bepaald niet van vandaag of gisteren is. Hierboven linkte ik al een paar wat oudere krantengevallen, maar deze is zelfs uit 1887!
Zou het dan misschien toch niet zo’n fout zijn (geweest) als ik denk? Net als dat met die De dag die je wist dat zou komen-constructie?
Plaidoyé
Update: Aha! Dankzij Henk Bakkers reactie van zoëven heb ik het WNT er eens bij gehaald en maak daaruit op dat er in de vijftiende eeuw daadwerkelijk een woord pleidoor heeft bestaan. Weliswaar betekende dat niet “pleidooi” (volgens etymologiebank.nl komt dat namelijk van plaidoyé, de verzelfstandigde vorm van Frans plaidoyer) maar “plaats waar gepleit wordt” (vergelijk dezelfde -oor-uitgang in kantoor), maar dan is er in ieder geval wel een kandidaat voorhanden die kruisbestuiving heeft kunnen veroorzaken. Kijkkijk, dan komen we misschien dichter bij een soortement verklaring! Nog steeds een wondere woordwandel en je kunt je afvragen of die oude term inderdaad de oorzaak is van het hedendaagse gebruik (ook omdat de -oor-uitgang van kantoor e.d. teruggaat op Frans -oir, niet -oyer), maar goed, etymologie doet soms gekke dingen.
Pleidoyer
Een nog simpeler verklaring zou zijn (andermaal dank aan Henk): pleidoor is rechtstreeks ontstaan uit het zelfstandige gebruik van het werkwoord plaidoyer, wat Van Dale geeft als herkomst van pleidooi. Dus le plaidoyer = “het pleiten”, oftewel “het pleidooi”. Dat zou die -r aan het eind verklaren, die plaidoyé niet heeft. Wel vind ik het dan nog steeds eigenaardig dat de bronnen hier niets expliciets over melden. Je zou dan toch iets van een mededeling verwachten als “naast pleidooi kwam/komt ook pleidoor voor”. Maar misschien moet ik harder zoeken.
Requisitooi
Meer: Het moet toch niet maller worden. Ik ging eens kijken of de ooi/oor-variatie dan bijvoorbeeld ook de andere kant op werkt, en wie schetst mijn verbazing: jawel hoor (p. 97 op eenderde):
Grappig genoeg lijkt de context hier te doen vermoeden dat de auteur juist pleidooi bedoelde – al kan het natuurlijk zijn dat hij expres voor een contaminatie heeft gekozen.
Toernoor
Och ja, en in de familie van Fransherkomstige ooi-woorden heb je natuurlijk ook nog toernooi/tournooi; die was ik even glad vergeten. Maar komaan, u gaat mij toch niet beweren dat die ook met -r voorkomt? Nou. Wel degelijk dus:
Vooruit, dit kan natuurlijk weer een typfout zijn (zie het gebruik van beide spellingen door elkaar heen in het laatste voorbeeld), maar net als pleidoor komt hij dan toch wel verdacht vaak voor.*
Oehh. Cyan, de makers van Myst, hebben zojuist aangekondigd dat ze een remake van Myst in de maak hebben. Geheel opgefrist naar de eenentwintigste eeuw, met strakke graphics & audio, desgewenste puzzelrandomisatie en wat niet al.
Wat jammer toch dat je bij zoiets nooit meer de bijbehorende graad van absolute kinderwonder van de eerste keer kunt terughalen, blaségeslagen en magie-geïnflateerd als men doorheen het al dan niet computerende leven helaas raakt, maar dat neemt niet weg. Op de verlanglijstdaarmee!
Mag ik overigens net zo fris oud worden als zijn spellen als Rand Miller?
Kijk dit dan bijvoorbeeld: Ditema tsa Dinoko, een ornamentief schrift waar je dingen in Bantoetalen mee kunt schrijven. Je zou toch zweren dat een zekere bepaalde niet nader genoemde onderhavige taalverzinblogger dat bedacht heeft.
Of het minstens zo onpraktische maar daarom niet minder speelse Avoiuli uit Vanuatu, geïnspireerd op zandtekeningen die in één vloeiende lijn dienen te worden getrokken:
Maar ook allerhande “gewone” schriften die al vele eeuwen meegaan. Zoals Hanunuo van de Filipijnen:
Of het Chinese Nüshu, van oudsher louter gebruikt door vrouwen:
En nog veel meer wonderlijks. Ik zou zeggen, blader eens lustig in de rondte daar (er is ook een blog), en overweeg eventueel om een steentje bij te dragen aan het behoud van deze unieke schriften, en daarmee het cultuurgoed van de mensen die ze gebruiken.
Ik kwam langs de podcast Hallo Hier Hilversum door Vincent Bijlo en Ger Jochems, gewijd aan de afgelopen eeuw (gerekend vanaf 2019, want de pod is alweer geruime tijd uit de cast) Nederlandse radio. Goedgemutst gekeuvel over fragmenten van weleer, ik vind het wel vermakelijk.
Maar dat ze dus ook een itempje aan Borát besteden, dus dat mijn keiharde fans (ze komen nog altijd af en toe langswaaien) dat vast ook wel leuk vinden. Bij dezen:
Dit is een plaatje. Ik weet niet hoe je een podcast embedt. Klik op het plaatje.
PS. En ik deel volmondig mijns vaders kritiek (“Wij noemden dat gewoon radioreportages”) inzake het spuuglelijke woord podcast. Kennewedaarniewatandoendan? Inzendingen graag naar Postbus 6, 1200 AA te Hilversum.
Klein taalobservatietje (tietje, hihihigiechel): in deze wonderlijke tijd kom je geregeld opmerkingen tegen van de vorm in deze x tijd[en], waarbij x dan bijvoorbeeld voor “moeilijke”, “vreemde”, “beangstigende”, “klote-” of “corona-” kan staan. Waar mij een intrigerend discrepantietje (gigigignuif) treft, in de zin van taalgevoelreactie.
Kijken of u ’m ook ervaart. Vergelijk:
Sterkte in deze moeilijke tijd.
Sterkte in deze coronatijd.
Bij zin 1 blik of bloos ik taalmatig op geen enkele wijze. Dank dank, wij doen ons best. Tegen zin 2 echter roept mijn onderbuik: Hoezo alleen deze coronatijd? Krijg ik geen sterkte in de volgende?
Uiteraard, ik snap heus wel dat dat niet de bedoelde strekking van zin 2 is. Maar vanwaar dan dat verschil in respons van mijn talige antennetje (gniffeldegnif – o wacht, die is helemaal niet grappig) ten opzichte van zin 1, waar zich eenzelfde flauwe repliek in het geheel niet aandient?
Het antwoord is voor mij in ieder geval niet: bij zin 1 heb je een bijvoeglijk naamwoord (moeilijke) en bij zin 2 een samenstelling met een zelfstandig naamwoord (corona-), want dan zou ik dezelfde reactie moeten hebben op Sterkte in deze klotetijd. Wat niet het geval is: die vind ik volstrekt onopmerkelijk.
Ook met het sterkte heeft het niets te maken: m’n reactie is dezelfde op alle varianten van deze coronatijd, of het nu om harten onder riemen, de zon op je gezicht of geurkaarsen gaat.
Dus wat speelt hier precies? De oplossing zal ongetwijfeld iets van doen hebben met het beperkend versus uitbreidend gebruik van deze, maar ik ben er nog niet helemaal uit waardoor het onderscheid dan wordt getriggerd. U ideeën? Deelt u überhaupt mijn hoofdkrabbing? Benieuwd.
Wat ik u aan zelfbedachte schriftsystemen toon is meestentijds van tottevredenheidstemmende of dan toch tenminste daartoepotentiebiedende aard.
Onvermijdelijkerwijs echter ligt de berm van de weg naar glorie, triomf & succes rijkelijk volgestort met karnemelkpakken, babypoppenrompjes en pisvlekmatrassen, oftewel de ideeën die echt te flauw, lelijk of inspiratieloos zijn om als langgediend schriftbedenker zelfrespectabel mee uit de hoek te kunnen komen zetten zonder geheel terechte publiekelijke schandpaalnageling met tomaten.
Maar omdat ik vandaag een magistraal baggerhumeur heb laat ik er lekker toch eentje zien. Expres.
Daar het alfabet. U ziet, het begint al vol spruitjeslucht, want het is dus gewoon een oersaai één-teken-staat-voor-één-letter-systeem, zonder ook maar een poging tot verdere kwinken ter aanleuking. Leestekens? Cijfers? M’n rug op.
Vervolgens zijn alle letters gebouwd op exact hetzelfde vormstramien, wat in ieder Hoe Geen Stom Schrift Te Ontwerpen-handboek keihard bovenaan de lijst Don’ts staat te prijken met het Armeens als huilenswaard praktijkvoorbeeld. Dan ten slotte als kers op de vlaai zijn het ook nog eens gewoon bruut lelijke letters.
Nou, en die letters zet je dan achter elkaar zodat ze direct op elkaar aansluiten. Hoera, toch nog een halfwassen gooi naar vondstigheid. Die uiteraard al tachtig keer eerder is bedacht.
Dit is zo’n dingetje dat me al een leven opvalt, maar niet voldoende om er nu eens helder achteraan te vragen hoe & wat. Filmkenners weten dit uiteraard al sinds heugenis dus grote kans dat ik u weinig nieuws vertel, maar dan weet ik het eindelijk zelf ook eens.
Alien
Namelijk het verschijnsel dat er bij de eventuele opening credits van een film/tv-programma een reeks van de belangrijkste acteursnamen langskomt, waarbij er dan ineens bij de laatste aan wordt toegevoegd welke rol die acteur speelt. “En X als Y.” Linda de Mol. Barry Atsma. Gijs Scholten van Aschat. Birgit Schuurman.En Philip Freriks als Abe Lenstra. Bijvoorbeeld.
Of hier een echt geval, op 0:53 in Indiana Jones and The Last Crusade:
Waarom wordt dat “als huppeldepup” erbij vermeld? En waarom krijgen we dat alleen van de laatste naam in de lijst te weten en van de rest niet?
Nou. Hierom. In het filmwezen is het kneiterbelangrijk op welke plaats een acteur in de lijst genoemd wordt, want geld en poen en doekoe. Billing heet zoiets, het woord zegt het al. Dus, iedereen wil op de eerste plaats, die natuurlijk voor de duurste en belangrijkste acteur is gereserveerd, in casu onderhavicu Harrison Ford. Op de tweede plaats staan is al een stuk sneuer (“Denholm Elliot”? Ohh, die), laat staan op de derde want dan ben je gewoon een van de zovelen die nog volgen.
The Wicker Man
Dus wat moet je dan als Sean Connery ook meedoet, die je natuurlijk niet tussen het grijze grauw wilt plempen maar om overwegingen des pennings ook niet aan de top? Dan plaats je zo’n belangrijke-maar-niet-belangrijkste acteur op de laatste plaats, want paradoxaliter staat de laatste plaats weliswaar later dan de voorlaatste, maar is hij vooraanstaander omdat er niets na staat. Als u me vat. In een rijtje als Annegrien, Fons en Kimberley is niet Fons de tweedst-belangrijkste, maar Kimberley, ook al komt die het derdst. Weet u dat voortaan ook als u nog eens een subtiele sneermail moet aanheffen (aan Annegrien bijvoorbeeld).
Psycho
Wel, en om zo’n ere-eindpositie in de credits dan nog wat extra uniekte te verschaffen kun je er nog iets bij zetten. Doet er in feite geen fluit toe wát er staat. Bekend van James Bond, hadden ze eventueel kunnen doen, maar de traditie is om dan de gespeelde rol te vermelden. Wel zo relevant.
Ik zou niet weten hoe ver die traditie terugreikt; mogelijk ver. Dat weten eerdervermelde filmkenners ongetwijfeld haarfijn, hen kennende compleet met nadere klovingen tussen de Radicaal-Postcitizenkanisten en het Vrijzinnig-Mélièssianistische Handgekleurdcelluloidbroedersgenootschap. Ofzo.
Vers ideetje voor een zot schriftsysteem. Uitgebreidere uitleg komt later want ik sta op het punt naar het ouderlijk eiland af te varen om daar eens naar hartelust te verjaren, maar het idee is even snel als volgt.
Elke letter van het alfabet bestaat uit een drietal stippen in CMYK-kleuren: cyaan, magenta en geel. Stippen kunnen ook overlappen, in welk geval ze elkaar subtractief opkleuren tot rood, groen, blauw en/of zwart:
Vondelpark schrijf je dan bijvoorbeeld zo:
Maar de gein zit hem er vervolgens in dat de stippen met elkaar worden verbonden, en wel zodanig dat cyaan altijd op cyaan aansluit, magenta altijd op magenta en geel altijd op geel. Aangezien sommige stippen dus overlappen geeft dat allerlei complexe situaties:
De stippen laat je dan verder gewoon weg:
En tot slot kun je de lijnen nog wat vloeiender maken, zodat het eindresultaat eruit ziet als drie door elkaar heen lopende golven, eentje in cyaan, eentje in magenta en eentje in geel. Vandaar cmykwave:
En zulks kan dan natuurlijk vanzelfsprekend ook in drie dimensies. Dat was het eigenlijke idee, maar daarover dus ergens in de toekomst.
