Eén-twee, één-twee, één-twee.
Eén-twee-drie, één-twee-drie, één-twee-drie.
En daarmee heeft u zo’n beetje het hele repertoire aan maatsoorten in de standaard westerse muziek. Zet maar eens een doorsnee nummertje op. Johnny Cash, Enrico Caruso, Yann Tiersen, Lordi, Die Wildecker Herzbuben. Heel, héél erg grote kans dat het een maat van twee tellen heeft of – in beduidend minder gevallen – eentje van drie.
Klassieke muziek vormt soms een uitzondering (vooral moderne), jazz ook en de Beatles Stranglers (ho) maar daar houdt dan wel ongeveer op. Nagenoeg al onze muzikale uitspattingen bestaan uit herhaalde blokjes van twee of van drie tellen. Of vier of zes, maar dat zijn uiteraard gewoon weer dubbelvouden van twee of drie.
En op zich komen we hiermee een heel eind. Ik bedoel, er is niet voor niets zo’n ontzaglijke verscheidenheid aan westerse muziekstijlen. Dat komt, uit die uiterst beperkte set maten kunnen we een vrijwel oneindige hoeveelheid ritmes bouwen, door middel van het beaccentueren, verzwijgen of anderszins manipuleren van de tellen.
Maar toch, hoe ingewikkeld het ritme ook, op de achtergrond kun je vrijwel altijd één-twee, één-twee, één twee meetellen of één-twee-drie, één-twee-drie, één-twee-drie. En dat is toch een klein beetje saai.
Kan dat ook anders?
Ja, dat kan ook anders. Waarom namelijk ophouden bij twee of drie tellen? Geen enkele reden waarom we niet hoger zouden kunnen, en dat is dan ook precies wat de eerder vermelde moderne klassiek, jazz en experimentele aanverwanten af en toe doen: maten gebruiken van vijf, zeven, negen, elf of nog veel gekkere aantallen tellen. Sterker, er zijn volkeren die het zelfs helemaal van nature doen, zonder postmodernisties te willen zijn. Op de Balkan bijvoorbeeld, en in aanpalende regionen zoals het Midden-Oosten en India.
Jamaar hela hola kindercola, Drabkikker. Vijf, zeven, negen etcetera, dat kun je toch net zo goed weer ophakken in twee of drie?
A-há, beste lezer, maar daar heeft u de crux bij de taas te pakken! Het essentiële verschil met Gewone Maten is dat Rare Maten niet bestaan uit blokjes van twee of drie, maar uit blokjes van twee en drie.
Vijf kun je bijvoorbeeld opsplitsen in 2+3, of in 3+2. Zeven kan worden herverdeeld als 2+2+3, 2+3+2 of 3+2+2. En zelfs een in theorie Gewoon aantal tellen als 8 kan Raar worden opgehakt, bijvoorbeeld in 3+2+3. Enzovoort.
Ziet u het verschil? Waar wij standaardwesterlingen heel eenzijdig òfwel 2+2+2+2 òfwel 3+3+3+3 tellen, gooien Balkarabindiërs de twee ingrediënten door elkaar heen: (2+3)+(2+3)+(2+3). Of (3+2+2+2)+(3+2+2+2)+(3+2+2+2). Of nog veel ingewikkelder.
Ode aan de Rare Maat
Je zou zeggen, dat kan toch nooit echt lekker dansbaar wezen, dat soort onnatuurlijke maten, wat bezielt die lui? Maar dat is nu de gein: het klinkt niet alleen volstrekt natuurlijk, het swingt zelfs regelrecht de pan uit. Mijn pan in ieder geval wel.
Daarom niet langer gedraald en onverwijld over naar een Ode aan de Rare Maat, van Vijf tot Dertien, uit West en Oost en welke windstreken daar verder nog tussen mogen waaien. Bij elk nummer heb ik de opdeling in twee- en drietellige blokjes vermeld; telt u mee? Daar gaan we.
5 tellen
• Dave Brubeck – Take Five (3+2):
• Simeon ten Holt – Canto Ostinato (2+3):
7 tellen
• Dave Brubeck – Unsquare Dance (2+2+3):
• Kroke – Ajde Jano (3+2+2, langzaam):
• Tale Ognenovski – Resensko Oro (3+2+2, snel):
8 tellen
Maar dan dus ongebruikelijk opgehakt.
• Mikis Theodorakis – To gelastó paidí (3+2+3):
• Waar ook een lekker pathische Engelstalige cover van is:
• Joey Weisenberg – Joods roffelen voor gevorderden (3+3+2):
9 tellen
• Ljiljana Buttler – Niška Banja (2+2+2+3):
• Dave “hoezo, speel eens iets normaals” Brubeck – Blue Rondo à la Turk (2+2+2+3):
• Faun – Alswinn (ook weer 2+2+2+3):
10 tellen
• Philip Glass – Powaqqatsi: Anthem Part 1 (3+3+2+2):
• Najib al-Mokhtari – Melody on Samai Rhythm (3+2+2+3):
11 tellen
• 17 Hippies, Elf-Achtel (2+2+3+2+2):
De naam zegt het al.
• Yale Women’s Slavic Choir – Polegnala e Tudora (2+2+3+2+2):
Het ontbreken van orkestratie maakt meetellen met dit schone wijsje nogal tot een uitdaging, temeer daar de dames her en der een tel langer aanhouden c.q. pauzeren om adem te halen, maar mijn Bulgaarse connecties (dank!) bevestigen dat het wel degelijk om een elftel gaat. Wat u natuurlijk allang gezien had aan de behulpzame maatslag van de dirigente.
(Deze peptoet-cover van David Byrne lijkt ritmischer consistent, dus misschien helpt dat voor het ontcijferen. Ik kom er alsnog niet echt uit.)
12 tellen
• Leonard Bernstein – West Side Story: America (3+3+2+2+2):
• Philip Glass – Powaqqatsi: Anthem Part 2 (3+2+3+2+2):
• The Silk Road Ensemble – Arabian Waltz (2+2+3+3+2):
• Tale “ja, ik weer” Ognenovski – Makedonsko Oro (3+2+3+2+2):
13 tellen
• Don Ellis – The Great Divide (3+3+2+3+2):
• Philip “ja, als niemand iets zegt ga ik gewoon door hoor” Glass – Powaqqatsi: Anthem Part 3 (3+3+3+2+2):
And beyond
Dat u soms niet dacht dat het daar ophield ofzo. Waarom zou je je namelijk binnen één stuk beperken tot dezelfde Rare Maat, als je ze ook door elkaar kunt gooien? Ik bedoel, als we toch bezig zijn, nietwaar.
U wilt elftellig (2+2+3+2+2) èn zeventellig (3+2+2)? Doet Tale “ik eet priemgetallen als ontbijt” Ognenovski dat toch eventjes voor u:
[Sorry, Tale is overleden, maar onderstaande heren doen hetzelfde liedje met generlei onderdoenden verve:]
Maar de allergrootste matennaaier blijft toch Philip Glass. We sluiten af met diens Spaceship uit Einstein on the Beach. Ik geef even een voorzetje met tellen, waarna u er zelf verder wel uitkomt, denk ik: (2+2)+3+(2+2)+3+(2+2)+(2+2)+3+(2+2)+3+(2+2)+3+3+3+3+(2+2)+3+3+3+3+(2+2), ja huphup, wel even bijblijven ja?
Ik mag dat.
Maatraadsels
En dan zijn er ook nog muzieken waarvan de rare maat me boven de pet gaat. Wat vooral iets zegt over de limieten aan mijn ritmegevoel, dus mocht u er wél uit komen, roep!
• Harry Bannink – Je bent een Liegbeest
Deze maat is zó raar dat blogbezoeker Fusica hem maar helemaal heeft uitgeschreven. Dank daarvoor!
• Tale Ognenovski c.s. – Oro (ja maar wát voor Oro dan?)
Dit is op zich een achttellige maat, maar met zúlke malle accenten dat ik in eerste instantie niet eens doorhad dat het een achttellige maat is. Als je de vrolijke drummer op de achtergrond volgt is dit geloof ik een 3+3+2 (of 2+3+3?) maar de melodie lijkt daar totaal anders over te denken.
• Grupo Revelação – Grades do Coração
Super swingend nummertje, maar naar de maat kan ik slechts machteloos raden. De zang en het ritme lijken elk compleet hun eigen ding te doen, en toch klopt het. Des te frustrerender dat het hele publiek kennelijk wél perfect snapt waar en hoe mee te zingen/klappen. Hier toont zich duidelijk mijn gebrek aan Latijnse heupen.
• V. Shivapriya & B.R. Somashekar Jois – Konakkol Duet
Ja, kijk, hier begin ik natuurlijk niet eens aan. Als je de hand-/knieklappen volgt moet dit een zeventellige maat zijn, maar verder heb ik het te druk met mijn kaak oprapen.
Drabkikker 