Met het verdwijnen van Koninginnedag gaan we nog iets anders verliezen: de geregeldheid waarmee dat woord wordt verhaspeld tot Koniningedag.

Toen ik deze uitspraak (diep terug in de jaren ’80, hebben we het dan over) voor het eerst hoorde dacht ik dat de spreker grappig wilde zijn, maar inmiddels weet ik dat ze daarvoor te vaak voorkomt. Ali B. doet het, en Erwin O. als ik het me wel herinner, en met hen nog zo’n 83500 haspelaars.

Ik heb er nooit echt studie van gemaakt in welke kringen het verschijnsel precies voorkomt (het Westen doet er geloof ik meer aan dan andere stukken Nederland, en sociale klasse lijkt niet direct een factor), maar fonetisch te verklaren is het prima. Namelijk vanwege als volgt.

Het heeft allemaal te maken met de curieuze klank ‘ng’. Wij spellen dat ding met twee letters, maar je hoeft ‘m maar uit te spreken om te horen dat het fonetisch slechts één klank is. (We hebben het nu niet over woorden als ingang en woongenot, waar je uiteraard wèl twee klanken hebt.) Fonetici schrijven hem daarom ook maar met één tekentje: ŋ.

Die ŋ kan in het Nederlands op verschillende plekken in een woord voorkomen: aan het eind (waŋ, sproŋ, kreeftskeerkriŋ) of in het midden (wriŋen, loŋinhoud, en ook eŋkel en raŋcuneus – waar je de g weliswaar niet schrijft, maar wel degelijk een ŋ uitspreekt).

Maar een ŋ kan niet aan het begin van een woord of lettergreep staan. ŋappelsap, ŋayonaise: loopŋeus, décolleŋé. Mag niet. Ja, hèhè, denkt u misschien, zo’n klank krijgt een mensch den bek toch ook niet uit? Nou, meneer Nguyen uit Vietnam heeft er anders geen enkele moeite mee, evenmin als de sprekers van nog zo’n 145 andere talen.

Maar goed, hier bij ons mag het dus niet. En dan bedoel ik niet het prescriptieve ‘mag’ van ‘Ohhh, jij schrijft ik wordt, dat mag niet!’ Dat is een spellingskwestie, vastgelegd volgens een min of meer willekeurige afspraak. Ik heb het over het descriptieve ‘mag’: een fenomeen dat de diepere programmatuur van een taal aangaat. Zoals dat je in het Nederlands niet ‘koekje het’ kunt zeggen (maar in andere talen juist wel, zoals Aramees). Of een ŋ aan het begin van een woord of lettergreep kunt gebruiken.

En dat geeft gelazer met een woord als koningin. In de niet-verhaspelde uitspraak klinkt het namelijk heel erg alsof die laatste lettergreep met een ŋ begint: ko-ni-ŋin. Probeer het maar. En omdat dat verschijnsel nergens anders in het Nederlands ook maar in de verste voorkomt gaat er bij sommige sprekers een alarmvlaggetje omhoog: ‘Ho, dit kan niet de manier zijn om dit woord uit te spreken’. Waar ze in principe een punt hebben.

Dat moet dus opgelost. Er moet een uitspraak van koningin worden gevonden die wèl fonetisch klopt. Wat te doen?

Nou, U kunt bijvoorbeeld zeggen: kieper die hele ŋ eruit en vervang hem door een g: ko-ni-gin. Klinkt u wel als oude adel, maar u schendt in ieder geval de fonetische parameters van het Nederlands niet.

De andere optie is: draai de ŋ en de n om: ko-ni-niŋ. Hups, de ŋ netjes naar het eind van de lettergreep waar hij hoort, net als bij koning, en een veilige, fonetisch volkomen acceptabele n aan het begin ervoor in de plaats.

En ziedaar onze kandidaat. Metathesis, heet dat omwisselen van klanken; hetzelfde verschijnsel als bij weps, Geldrop en bakkeljauw. Klinkt beter dan verhaspelen nietwaar?

P.S. Wie mij een video- of audiofragment met de haspeluitspraak van koningin(nedag) kan linken zij geprezen in den hoge. Ik heb mij een bult lopen zoeken, maar tot dusver geen succes. Giel Beelen! Doet het geloof ik ook.

Update: In de tussentijd is hier (op 0:57) alvast nog een andere interessante uitspraakoptie: konigiŋedag:

Update 2: Deze jongeheer ligt er niet specifiek wakker van, verder: