Lacunes in de taal: bemooien e.a.

Geplaatst doorDrabkikkerGeplaatst inTaal

Ja! En dan had ik nu (of liever: al een jaar of veertien) graag de volgende lacune in het Nederlands opgevuld gezien: die van een klasse werkwoorden waarmee je het ondergaan van een emotie kunt uitdrukken vanuit het perspectief van de teweegbrenger van die emotie.

Oftewel, in gewonemensentaal: je kunt in het Nederlands zeggen Ik vind Charlotte mooi, maar er is geen goede manier om hetzelfde uit te drukken in een zin met Charlotte als handelende persoon: Charlotte ?bemooit? mij, of de bijbehorende passief: Ik word ?bemooid? door Charlotte.

Ik ervaar dit als een reëel gemis. In mijn optiek is het namelijk Charlotte die veroorzaakt dat ik haar mooi vind, niet ik. Net als ‘kwijtraken’ lijkt me ‘mooi (lelijk, ontroerend, welriekend) vinden’ toch hoofdzakelijk iets wat je overkomt, niet iets wat je actief doet; en dus zou ik zeggen dat een zinsconstructie met de veroorzaker als handelende persoon meer voor de hand ligt dan andersom. Maar nee dus.

Nu bestaan er wel een paar losse veroorzakersperspectief-werkwoorden, zoals bekoren, of het Engelse endear, maar die zijn maar heel specifiek toepasbaar. Wat ik zou willen is een productieve klasse van het type bevreemden: werkwoorden die rechtstreeks uit elk gewenst bijvoeglijk naamwoord kunnen worden gevormd om het perspectief van de ervaring (het ‘mooi vinden’) te verplaatsen van de ontvangende partij (‘ik’) naar de zendende partij (‘Charlotte’).

Er kunnen niet anders dan massa’s talen op aarde zijn die deze woordvorming toestaan (in het Vioziaans kan het bijvoorbeeld prima), maar het Nederlands behoort daar niet toe: het trucje van bevreemden kun je niet zomaar met elk willekeurig bijvoeglijk naamwoord uithalen. Ik zie eigenlijk niet zo goed waarom niet. Goed, je loopt een beetje het gevaar van overlapping met reeds bestaande werkwoorden van dit type (believen, benauwen), maar waarom zouden we niet bemooien, belelijken, begrappigen, etc. kunnen zeggen?

Weet u wat? Ik begin gewoon vandaag nog. Als een woord als gekte binnen de kortste keren normaal gevonden kan worden, dan kan bemooien dat ook.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Update 10-5-2010: Tjonge, dit is een subtiele kwestie. Ik dank eenieder voor haar reacties, die mij doen inzien dat ik eigenlijk niet helemaal correct heb uitgelegd wat ik nou precies bedoel.

Ten eerste was mijn keuze voor het woord ‘vinden’ (als in ‘mooi vinden’) mogelijkerwijs verwarrend, omdat het verstaan kan worden als ‘van mening zijn’, terwijl ik meer doelde op ‘het ondergaan van een emotie’, oftewel ‘ondervinden’. Wat ik zoek is een werkwoord dat uitdrukt:

x vervult mij van een emotie die me ertoe brengt te constateren: “Wat is x y!”

waarbij men voor x het object van de constatering (bijvoorbeeld ‘de manier waarop Sjoerd en Truus met elkaar omgaan’) kan invullen en voor y het bijvoeglijk naamwoord dat aan x wordt toegedicht (bijvoorbeeld ‘aandoenlijk’).

Ten tweede is mijn voorstel om voor dat werkwoord het voorbeeld van bevreemden na te volgen niet goed houdbaar, aangezien, zoals Absent Martian juistelijk aantoont, de semantiek van dat woord niet is zoals ik impliceerde.

Maar hoe het werkwoord morfologisch in elkaar zit is wat mij betreft van secundair belang. Waar het mij om gaat is dat het bovenvermelde semantiek uitdrukt, en de meest voor de hand liggende manier om dat te doen lijkt mij door het werkwoord uit y op te bouwen, omdat je dan een productieve klasse hebt die voor elke y toepasbaar is. Ik blijf mij mijn overtuiging dat er talen moeten zijn waarin dit kan.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Update 26-5-2010: En wat vinden jullie van de (ik geloof betrekkelijk nieuwe) formulering ‘that grosses me out‘? Volgens mij beantwoordt die precies aan mijn wensen: ‘x grosses me out’ = ‘x makes me find x gross’. ‘Bewalgelijken’ dus zegmaar.

20 gedachten over “Lacunes in de taal: bemooien e.a.”

  2. Bedroevend. Maar wat je zoekt, bestaat niet. Het gaat niet zozeer om werkwoorden die een emotie bij iemand anders oproepen, zoals beangstigen, begeesteren, verblijden, maar om de semantische structuur zij is smurf en dat vind ik ook > *zij besmurft mij.

    Weliswaar lijkt bevreemden een goed voorbeeld: ik vind haar vreemd > zij bevreemdt mij, maar bij nader inzien denk ik dat bevreemden is als beangstigen: zij maakt dat ik mij vreemd voel en niet zij is vreemd. Ook van het Engelse to endear ben ik niet helemaal zeker; is de onderliggende semantische structuur echt zij is dierbaar en dat vind ik ook > zij bedierbaart mij?

    De reden dat zulke werkwoorden niet bestaan – het Vioziaans uitgezonderd – is misschien dat mooi ZIJN e.d. nu juist niet iets is wat je met een ander kunt doen.

    Like

    Beantwoorden

    1. Welgesproken. Nee, dat het niet bestaat is nu juist mijn punt. Maar ik kan me niet voorstellen dat er geen talen zijn waar het wèl bestaat. De zaken liggen ook wat subtieler dan ik ze hier heb voorgesteld. Wat ik zoek is niet zozeer “x is smurf en dat vind ik ook”, maar eerder “x brengt in mij emotie ‘smurf’ teweeg”. Dus niet zozeer dat ik er iets van vind, maar dat ik op de een of andere manier bewogen word, à la in de orde van ‘(ont)roeren’. Ik ben het met je eens dat de onderliggende semantiek van bevreemden waarschijnlijk niet is zoals ik die schetste, maar er moet toch een constructie denkbaar zijn die die semantiek wèl heeft? Ik vind het gewoon oneerlijk om de bron van de teweeggebrachte emotie bij mezelf te leggen, terwijl het Charlotte is wien de eer toekomt.

      Like

      Beantwoorden

      1. Maar zoals je het nú formuleert, is beangstigen ook goed: x beangstigt mij = x brengt mij in de emotie ‘angst’.

        Drabkikker, jongen, waarom zeg je niet gewoon: “Ik vind je leuk!” Dat werkt uitstekend!

        Like

        Beantwoorden

      2. Bovendien:

        “Dat het niet bestaat” was niet je enige punt, want je gaf aan niet te begrijpen waarom zoiets niet kon. Volgens mij heb ik geprobeerd daarvoor een verklaring te geven. Nu bedom je me toch wel heel erg…

        Like

        Beantwoorden

        1. Grrrrrm, wat een lastige kwestie. Wat je zegt klopt helemaal, en toch voel ik nog steeds dat wat ik bedoel mogelijk moet zijn. Misschien moet ik eerst maar eens even goed bedenken wat ik nou eigenlijk bedoel.

          Like

          Beantwoorden

        1. Ook geen gek idee nee. Het lastige ook daar is dus inderdaad dat je overlap krijgt met reeds bestaande vormen. Het geschiktste zou zijn om een geheel nieuw voorvoegsel te introduceren. Schramooien. Bralelijken. Meugrappigen. Of achtervoegsel. Mooiïmineren; lelijkacificeren; grappigumibrigeren.

          Like

          Beantwoorden

  4. Wat dacht je van “begroten”. ’t Is wellicht niet zo gangbaar in het Algemeen Beperkt Nederlands, maar:

    dat begroot me
    =>
    dat vervult mij van een emotie die me ertoe brengt te constateren: “Wat is het jammer/naar/spijtig/sneu!”

    Nouja, zo ongeveer dan, hè. “Begroten” is misschien wat subtieler (rijker?) dan de bijvoeglijke naamwoorden die ik invulde hierboven. Van een doorzichtige morfologische alternatie lijkt me ook geen sprake.

    Ach wat, ’t is vooral nog eens een aanleiding om dit fraaie werkwoord nog eens in de schijnwerper te zetten!

    Like

    Beantwoorden

    1. Ha, ja, begroten is inderdaad ook een mooie. Ik ken ‘m vooral uit het Noord’n, maar heb me laten vertellen dat het woord via het Jiddisch uit het Hebreeuwse be-charatah ‘met spijt’ komt.

      Like

      Beantwoorden

  6. Je interessante vondst roept een paar vragen bij mij op.
    Wat is zij mooi. Wat mooi is zij. Zij is mooi.
    1. Is het mogelijk om deze zinnetjes hardop te zeggen zonder te laten doorklinken dat het haar fysieke (of andere) kwaliteiten zijn die mij in de toestand van het mooi-vinden brengt?
    2. Kan ik vaststellen dat zij mooi IS? Welke maatstaven heb ik daarvoor? Nemen alle luisteraars niet automatisch aan dat ik haar mooi VIND?
    3. Hoe kan iets of iemand veroorzaken dat ik iets of iemand mooi vind?! Hoe doet een vrouw dat dan volgens jou? Met op tijd naar bed, de juiste make-up, kleding, kapsel, houding, voeding? Door met de juiste mensen om te gaan? Door zich mooi te gedragen als ik kijk? Da’s niet zo mooi, Dirk.
    4. Kan het gebeuren dat iemand mooi is en dat ik diegene toch niet mooi vind?
    4a.Kan het gebeuren dat iemand niet mooi is en dat ik haar toch mooi vind?
    5. Vind je het ook “de schuld” van de ander als je op haar verliefd wordt?
    6. Wat bedoel je eigenlijk met “Charlotte die veroorzaakt dat ik haar mooi vind”? Wie is Charlotte?
    Beste Dirk, ik hoop nog lang van je te genieten. Bedankt voor alles wat je met ons wil delen!

    Like

    Beantwoorden

    1. Beste Bert,

      Dank voor je meticuleuze overwegingen! Ik zal alle punten afzonderlijk langslopen.

      Punt 1. Volgens mij heb je met het noemen van 1. fysieke; 2. andere kwaliteiten alle mogelijkheden uitgeput: ik zou niet weten wat er verder nog aan mooiheid zou kunnen bijdragen. Zonder twijfel is het fysieke aspect ruim vertegenwoordigd, maar beslist niet het enige.

      Punt 2: Het predicaat ‘mooi’ is compleet subjectief. Het is mijns inziens niet mogelijk te zeggen dat iets mooi is, hoogstens dat je iets mooi vindt, ofwel dat je constateert dat de heersende maatstaven dat vinden. Zo “is” Liv Tyler bijvoorbeeld mooi, maar persoonlijk vind ik er niet zoveel aan. Mijn ervaring is dat niet iedereen direct doorheeft dat het zinloos is om over dit punt te twisten.

      Punt 3 impliceert dat ik een soort a priori eisenpakket paraat zou hebben. Dit is niet het geval. Bemooien is niet iets wat met voorbedachten rade plaatsindt, zo van ‘Ah! Griselda heeft blauwe oorbellen, dat staat op mijn afstreeplijstje, dus bemooit ze mij.’ Bemooid worden gebeurt spontaan. Uiteraard zou ik wel een overzicht kunnen opstellen van aspecten die mij in het verleden hebben bemooid en waarvan ik verwacht dat ze dat in de toekomst ook zullen doen, maar die ga ik hier niet aan de publieke klok hangen. Okee, een heel globale bemooiing dan: innerlijke vreugde.

      Punt 4 en 4a: Ja, dat komt zelfs erg vaak voor. Zie punt 2.

      Punt 5. Zo voelt het wel ja. Maar ik besef natuurlijk ook wel dat verliefd worden het resultaat is van een interactie (vonk, chemie, noem het hoe je wilt) waar beiden evenveel “schuld” aan hebben.

      Punt 6 bevat twee vragen. 6a: Zie punt 5. 6b: Zeg ik lekker niet.

      Het doet me deugd een waarderende lezer te treffen! Ik hoop je nog lang van dienst te kunnen zijn.

      Like

      Beantwoorden

Plaats een reactie